Niewart, bo pałacu właściwie nie ma. W Dowspudzie po wspaniałej rezydencji hrabiego Ludwika Michała Paca herbu Gozdawa, napoleońskiego generała i bohatera powstań narodowych niewiele zostało. Ocalały arkadowy portyk, narożna wieża zwana bocianią, po reszcie rezydencji pozostały mury fundamentowe oraz piwnice. No i przetrwało porzekadło „Wart Pac pałaca, a pałac Paca”.
Porzekadło stare, cytowane jeszcze przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu” („Równa ich była rączość, równa była praca; / Godzien jest pałac Paca, godzien Pac pałaca”) wyrażało podziw. Bo też podziwu godny był pałac w stylu neogotyku angielskiego wzniesiony na Suwalszczyźnie przez Piotra Bosio, a później włoskiego architekta Henryka Marconiego. Wyposażony w sześć wież, w kilkadziesiąt gotyckich szczytów, w pomniki i malowidła w ścianach, szokował każdego. W olbrzymich wnętrzach właściciel zgromadził galerię obrazów wielkich mistrzów, wiele cennych rzeźb, zbiorów militariów i ksiąg. Jak wyglądała rezydencja Paca, pokazuje rycina umieszczona na tablicy przy alei prowadzącej do ocalałego fragmentu budowli.
Cóż się stało, że pozostało z niej tak niewiele? Otóż po upadku powstania listopadowego, którego Michał Pac był pierwszym wodzem naczelnym, rząd carski skonfiskował jego dobra i przekazał je swym zasłużonym dygnitarzom. Dowspudzka rezydencja trafiła w ręce generała Mikołaja Sulimy, który odznaczył się przy tłumieniu powstania. Następnie gospodarował w niej dzierżawca o nazwisku Horaczko, a kolejnym właścicielem był niesławnej pamięci Sergiusz Karcew. To on w 1887 roku dokonał rozbiórki niszczejącego pałacu, a uzyskaną z niego cegłę sprzedał na budowę koszar w Suwałkach. Ocalał tylko portyk i bociania wieża (podobno dlatego, że bociany uwiły na niej bocianie gniazdo).
Mimo to warto zajrzeć do Dowspudy, obejrzeć resztki sławnego pałacu i spojrzeć „w oczy” jego właścicielowi, którego popiersie umieszczono w parku. Warto też przejść się po nim ścieżką poznawczą „Park w Dowspudzie – natura i historia”. Park bowiem sięga swą historią czasów Ludwika Michała Paca, który do jego urządzenia zatrudnił angielskiego ogrodnika Johna Heitona.
Pac był anglomanem, co przejawiało się nie tylko w stylu jego rezydencji, lecz i w działalności gospodarczej. Przeniósł do swych dóbr zaobserwowane w Wielkiej Brytanii metody gospodarowania, sprowadził też farmerów szkockich i irlandzkich, którzy spopularyzowali na tym terenie m.in. uprawę ziemniaków. Hodowano tu też owce, wytwarzano maszyny i narzędzia rolnicze. Wielu osadników zasymilowało się, a pamiątką po nich jest odległa o kilometr od Dowspudy wieś Szkocja.
Imię Ludwika Michała Paca nosi też zespół szkół w Dowspudzie. Wykorzystuje on jako internat dla uczniów zabytkowy, murowany budynek stajni z 1825 roku, a więc powstały za czasów swojego patrona.
Na Suwalszczyźnie jest wiele miejsc wartych odwiedzenia. Do słynnych należą m.in mosty kolejowe w Stańczykach, przypominające architekturą rzymskie akwedukty, piramida grobowa rodu Farenheidów czy trójstyk – miejsce, w którym zbiegają się trzy granice: Polski, Litwy i rosyjska Obwodu Kaliningradzkiego
- Tekst: Anna Borsukiewicz
- Zdjęcia: Jerzy Kozierkiewicz
Dowspuda – osada w województwie podlaskim, powiecie suwalskim, gminie Raczki, sołectwie Szkocja. Leży nad rzeką Rospudą.
GPS – N: 53°58’42”; E: 22°48’07”